In the individual, social, and political dimensions, the shaping of the liberal tradition has met up with and will continue to meet up with the presence of the Roman Catholic Church with its own philosophy. Yet has this always led to sharp conflict between Catholicism and liberalism? Has the social thinking of the Church evolved in its assessment of the liberal tradition and vice versa? Have there been points in common in the two systems of thinking? In contrast, where have (...) sparks appeared? Does Catholicism support the stability of liberal democracy? A response to these questions comprises the primary aim of the work at hand. Herein is a presentation and appraisal of one of the most interesting and continually lively clashes, accompanied by a portrayal of both Catholicism and liberalism. Analysis will be conducted at the level of social philosophy, through incidental political practice, and from the historical perspective – all of which together will enable illustration of the dynamic relationship between Catholicism and liberalism. Due to the scope of liberalism, the analysis of the Catholicism-liberalism relationship will be limited solely to the philosophy of politics and of economics. Such a restricted social philosophy involves the following issues: the genesis, essence, and characteristics of social policy; its ultimate justification or lack thereof; the relationship between the political society and its members; the types of structured political communities; the genesis, nature and duties of political authorities; the definition of the law, its foundations and limitations; the essence and properties of economic life; types of ownership; and, finally, the relations taking place between politics and economics. The problem inherent in an encounter between the social thinking of the Roman Catholic Church and liberalism appear to be especially meaningful in the context of the Polish discourse regarding the new order, its theoretical bases and institutions, projects for the realization of individual freedom, and the superiority or inferiority of values in today’s pluralistic universe. This matter is of great consequence and significance – not only intellectually but above all practically – and manifests itself in political, economic, and cultural life. Nonetheless, for decades now, Polish research into this issue has been entangled in occasional conflicts of a worldview and political nature. In turn, there is a lack of understanding and objective theoretical reflection on the subject. In fact, there are no publications which attempt to understand liberalism and assess the validity of the accusations against it. The vast amount of literature devoted to this problem most frequently opens, right from the start, with arguments stemming from either a Marxist or Catholic apologetics. The liberal credo is not identified with the philosophy of politics, but rather the theory of pro-capitalist economics. This, as a result, not only misrepresents the crux of liberalism, but also narrows the catalogue of responses by the Church on this very topic – starting with the encyclical Rerum novarum (1891) by Pope Leo XIII. In order to resolve this problem, the analysis will be rooted in the broader philosophical and historical context. In other words, it will look into liberalism on the one hand, and into those Church documents in which that institution first spoke of liberalism on the other. The discussions and deliberations contained within this volume are laid out in an introduction, four chapters, and a conclusion. The introduction includes the theoretical bases and methodological assumptions of this work, taking into account the principles of philosophical reflection and analysis. The fundamental chapters present the evolution of an attitude towards liberalism in the social teachings of the Roman Catholic Church – from Pius VI to John Paul II – taking under consideration the key moments and figures in the development of liberalism (e.g., John Locke, John Stuart Mills, John Rawls). In this time period four stages of a Catholic reference to liberalism will be distinguished. The first three constitute: 1) animosity and condemnation (from Pius VI to Pius IX), 2) criticism accompanied by tolerance (from Leo XIII to Pius XII, and 3) criticism accompanied by limited concord (from John XXIII to Paul VI). Today, and with increasing frequency, voices are heard speaking of the teachings of John Paul II as marking a new caesura in the Catholic-liberalism relationship. Hence it is worth re-evaluating and re-analyzing if such opinions are justified. The volume closes with a conclusion comprising an attempt to answer the following questions. Are Catholic accusations addressed at liberalism correct or not? Has liberalism turned out to be a philosophy open to criticism and capable of modification as the weak points in liberal theory and practice are disclosed? Can Catholic values enrich the liberal political order? Can Catholic moral-religious norms, introduced into the realm of political responsibilities, endanger the foundations of the liberal system? Reviewing the evolution of Catholicism as well as liberalism, has Catholicism found its place amidst the pluralistic harmony of liberal democracy? Kształtowanie się tradycji liberalnej napotykało i będzie napotykać na promowaną przez Kościół rzymskokatolicki filozofię, zarówno w wymiarze indywidualnym, społecznym, jak i politycznym. Czy zawsze prowadziło to do ostrego sporu między katolicyzmem a liberalizmem? Czy społeczna myśl Kościoła ewoluowała w swojej ocenie tradycji liberalnej i vice versa? Czy w obu systemach myślowych istniały punkty wspólne? Czego dotyczyły ogniska zapalne? Czy katolicyzm wspiera stabilność liberalnej demokracji? Te pytania sprawiły, że głównym celem niniejszej pracy jest prezentacja i ocena jednego z najbardziej interesujących i wciąż aktualnych sporów, a pośrednio przedstawienie dwóch filozofii – katolicyzmu i liberalizmu. Analiza tego sporu prowadzona jest na płaszczyźnie filozofii społecznej, incydentalnie – praktyki politycznej w ujęciu historycznym, co umożliwia ukazanie dynamiki relacji między katolicyzmem i liberalizmem. Z powodu zakresu liberalizmu w analizie relacji katolicyzm – liberalizm praca ta ogranicza się jedynie do filozofii polityki i filozofii gospodarki. Tak okrojona filozofia społeczna interesuje się następującymi problemami: genezą, istotą i cechami społeczności politycznej, jej ostatecznym uzasadnieniem lub brakiem takowego oraz relacjami między społeczeństwem politycznym a jego członkami, typami ustrukturyzowania wspólnoty politycznej, genezą, naturą i zadaniami władzy politycznej, definicją prawa, jego podstawą i ograniczeniami, istotą i właściwościami życia gospodarczego, rodzajami własności, stosunkami zachodzącymi między polityką a ekonomią. Problem spotkania myśli społecznej Kościoła katolickiego z liberalizmem wydaje się szczególnie znaczący również w kontekście polskich dyskusji o tworzącym się ładzie, jego teoretycznych podstawach i instytucjach, projekcie realizacji indywidualnej wolności oraz wyższości i niższości wartości w dzisiejszym, pluralistycznym uniwersum. Problem ten ma olbrzymie znaczenie nie tylko intelektualne, ale przede wszystkim praktyczne, objawiające się na poziomie życia politycznego, ekonomicznego i kulturowego. Jednak od wielu dziesięcioleci polskie studia nad tym zagadnieniem są uwikłane w doraźne konflikty o charakterze światopoglądowym i politycznym, natomiast brakuje rozumiejącej i obiektywnej refleksji teoretycznej na ten temat. Właściwie nie ma publikacji próbujących zrozumieć liberalizm i ocenić zasadność stawianych mu zarzutów. Ogrom literatury poświęcony temu problemowi najczęściej zawiera prace już na wstępie wychodzące z pozycji apologetycznie marksistowskich czy katolickich. Utożsamia się w nich credo liberalizmu nie z filozofią polityki, lecz z teorią ekonomii prokapitalistycznej, co nie tylko zakłamuje istotę liberalizmu, lecz także zawęża katalog wypowiedzi Kościoła na jego temat, rozpoczynając je od encykliki Rerum novarum (1891) Leona XIII. Aby sprawę wyjaśnić w niniejszej książce, analiza jest umieszczona w szerszym kontekście filozoficznym i historycznym, czyli „ma wgląd”, z jednej strony w liberalizm, z drugiej – w dokumenty Kościoła, w których on po raz pierwszy zabrał głos w sprawie liberalizmu. Rozważania zawarte w niniejszej pracy podzielone są na wstęp, cztery rozdziały i zakończenie. We wstępie prezentuję podłoże teoretyczne i założenia metodologiczne rozprawy, przestrzegając zasad refleksji i analizy filozoficznej. Rozdziały przedstawiają ewolucję stosunku do liberalizmu w społecznej nauce Kościoła rzymskokatolickiego, od czasów Piusa VI do Jana Pawła II, z uwzględnieniem ważniejszych momentów rozwoju myśli liberalnej (John Locke, John Stuart Mill, John Rawls). W omawianym okresie wyróżniam cztery etapy katolickiego odniesienia do liberalizmu: pierwszy – wrogości i potępienia (od Piusa VI do Piusa IX), drugi – krytyki, ale zarazem tolerowania (od Leona XIII do Piusa XII), trzeci – krytyki, choć i ograniczonej zgody (od Jan XXIII do Pawła VI) i czwarty – powszechnie oceniany jako przełom w katolickiej percepcji liberalizmu (pontyfikat Jana Pawła II). Całość rozważań zamknie zakończenie, którego treścią jest próba odpowiedzi na pytania: czy katolickie zarzuty pod adresem liberalizmu są trafne czy też nie? Czy liberalizm okazał się filozofią otwartą na krytykę, zdolną do modyfikacji pod wpływem ujawniania słabych stron teorii lub praktyk liberalnych? Czy wartości katolickie mogą wzbogacić liberalny porządek polityczny? Czy też katolickie normy moralno-religijne, wprowadzone w obręb obowiązków politycznych, zagrażają fundamentom ustroju liberalnego? Czy zarówno wobec ewolucji katolicyzmu, jak i liberalizmu katolicyzm odnalazł się w pluralistycznej harmonii liberalnej demokracji? (shrink)

This article is a short presentation of the problem of individual liberty – as we understand it today – in the context of the problematic of Goodness in Plato’s philosophy of politics as presented in his two main political dialogues: the Republic and the Laws. The crucial distinction is for me dichotomy: negative vs. positive liberty as defined by Isaiah Berlin following Benjamin Constant. In this article I also consider to what extent justifiable is liberal critique of Plato as (...) a totalitarian. At the end of the text I suggest that the best interpretation of Plato’s vision would be its treatment not so much as a strictly political one but rather as a program of education of the soul based on specific understanding of politics derived from Plato’s anthropology. (shrink)

Sub hoc titulo, sed lingua polonica expresso, dissertatio 57 paginarum publicata est a Facultate Philosophica SJ Cracoviae anno 1980 in opere collective: Studia z historii filozofii [Studia de historia philosophiae], cuius hic et nunc breve summarium pro „Foro Philosophico" eiusdem Facultatis periodico proponitur. En huius studii contentum: 1) Informationes bibliographicae; 2) Brevis biographia Auctoris; 3) Relatio de eins doctrina philosophica: logica, metaphysica et physica; 4) Animadversiones generales.

Inferencjalizm semantyczny Roberta B. Brandoma jest ważną i nową teorią znaczenia we współczesnej, analitycznej filozofii języka. Wyłożona została w bardzo obszerny sposób w monografii pt. Making It Explicit: Reasoning, Representing and Discursive Commitment. Jest to teoria jednocześnie pragmatyczna, normatywna, holistyczna i dyskursywna. Stanowisko Brandoma jest z jednej strony gloryfikowane, natomiast z drugiej strony wzbudza kontrowersje. Powstaje zatem metafilozoficzne pytanie: Jak ocenić wkład tej teorii w filozofię języka? Inferencjalizm akcentuje wnioskowania materialne, askrypcje de re i użycie wyrażeń deiktycznych. Są (...) to kategorie „wertykalne”, akcentujące „związek” z rzeczywistością. Brandom jednak kładzie nacisk także na anaforyczną koncepcję referencji i prawdy. To czyni jego podejście wartościowym, anaforyczne bowiem rozumienie referencji i prawdy dostarcza dodatkowego objaśnienia użycia słów „odnosi się” i „ jest prawdziwe”. Ale kategorie te są „horyzontalne”. Brandom dostrzega problem nabywania empirycznego znaczenia przez wyrażenia inicjujące łańcuchy anaforyczne i proponuje — jako próbę rozwiązania problemu — zmodyfikowanie inferencjalizmu semantycznego przez poszerzenie go o epistemologią rewizyjną i fallibilistyczną. Dodatkowo wspomaga on swoją teorię przez pragmatykę normatywną, aplikującą kategorię asercji, uprawnienia, różnorodnych zobowiązań, czy „zdobywania punktów”. Wydaje się jednak, że wciąż brakuje pojęcia prawdziwości mocniejszego niż to zaproponowane w koncepcji anaforycznej — pojęcie prawdy, wyrażone przy użyciu relacji korespondencji między językiem a rzeczywistością. Idea korespondencji ma tę wadę, że trudno jest ją satysfakcjonująco zdefiniować. Ważną jednak zaletą takiej relacji jest to, że jest ona relacją „język–rzeczywistość”, a nie tylko anaforyczną relacją „język–język”. Postawiony zarzut nie dyskwalifikuje inferencjalizmu. Wyraża on jedynie ogólno-epistemologiczną trudność z definicją prawdy. Natomiast doniosłością inferencjalizmu jest to, że próbuje on łączyć różne elementy, a przez to — w bardziej adekwatny sposób — objaśnić czym jest znaczenie i wyjaśnić, jak wyrażenia je nabywają. (shrink)

Wczesny Descartes dokonuje radykalnego usunięcia z rozważań filozoficznych problemu poznania boskiego. Rekonstrukcja wielowiekowej tradycji średniowiecznej ukazała, że daleko idąca racjonalizacja opisu boskiego poznania prowadzi nieuchronnie do groźnej aporii dotyczącej statusu idei-przedmiotu w boskim intelekcie. Zwolennikiem uproszczenia na gruncie metafizyki był Duns Szkot, który dość zdecydowanie porzucił dziedziczony od Platona problem wzorów idei na rzecz wolnego, absolutnego i rozumnego przyczynowania o dominującym charakterze sprawczym. Zgodnie z dystynkcją wprowadzoną przez św. Tomasza, oprócz zagadnienia samych wzorów-rzeczy pojawia się oddzielny problem statusu (...) ogólnych praw rozumnego stwarzania. W obliczu niejasności otwierających możliwość poddania Boga takim prawom, Descartes jako pierwszy umieszcza tzw. prawdy wieczne w dystansie przyczynowym uznając później za „wrodzone” wyposażenie ego. W ten sposób uzyskujemy jasność co do ewentualnej skończoności lub nieskończoności nowego podmiotu. Jak pokazał Kartezjusz w Regułach, samo konstytuowanie przedmiotów Mathesis ma zasięg nieograniczony, choć sprawująca je władza podmiotowa doświadcza swej skończoności dwojako: po pierwsze, w ograniczeniu trwania oczywistości uporządkowanego szeregu ; po drugie, we wtórności względem prawd wiecznych, które choć wytwarzane przez mens, są jednocześnie uprzednio ustanowione. Poszukiwane przez nas związki pomiędzy średniowiecznymi teoriami poznania boskiego a nową teorią przedmiotowości potwierdziły złożoność badanego przełomu myślowego. Choć można mówić o podobieństwach zarówno opisywanych struktur poznawania, jak też używanych pojęć, teoria Descartes’a jest do nich niesprowadzalna. Choć w swej konstrukcji przedmiotu Mathesis, podmiot stycznie zdaje się imitować boskie intellectio, to jednak natychmiast uświadamia on sobie i opisuje własne ograniczenia. Pamiętać należy, że nie jest to ostatnie słowo Descartes’a, który kwestie z pogranicza epistemologii i teologii podejmie z nowymi siłami począwszy od Medytacji o pierwszej filozofii, centralnym zagadnieniem stanie się jednak nie tyle autonomiczny podmiot, co raczej idea nieskończoności. (shrink)

Die ewige Wiederkehr gehört zu den meist unklaren Fragen in der Philosophie von Friedrich Nietzsche. Die Idee der ewigen Wiederkunft wird von mir als ein integraler Teil seiner Philosophie angesehen, da meines Erachtens ist das die grundsätzliche Kategorie, die das Ganze jener Philosophie begreifen laßt. Am Beispiel konkreter Interpretationen werden dann genannt und kritisch betrachtet drei Interpretationsweisen der Idee der ewigen Wiederkehr, die sich in der Geschichte der Rezeption der Philosophie Nietzsches finden lassen: die ewige Wiederkehr im stoischen Sinne als (...) Wiederkehr der "identischen Fälle, die ewige Wiederkunft im ethischen Sinne als Postulat der Wirkung und die ewige Wiederkunft im dionysischen Sinne - als Prinzip und Charakteristik des Werdens. Ich spreche für die "dionysische" Interpretation aus, da sie mit den Voraussetzungen und mit der ursprünglichen Fassung der Philosophie von F. Nietzsche am meisten übereinstimmt. (shrink)

Prezentowana tu książka jest poświęcona relacjom między filozofią a polityką, politycznemu zaangażowaniu filozofii bądź jej ucieczce przed owym zaangażowaniem. W moim ujęciu pytania o autowizerunek filozofa w XX wieku są pytaniami o jego uwikłania, i uwikłania jego filozofii, w politykę. Nigdy wcześniej filozofowie nie żywili takich nadziei na przemodelowanie społeczeństwa z pomocą polityki (i tym się różnili od licznych wcześniejszych utopistów) zgodnie ze swoją filozoficzną wizją jak właśnie w XX wieku. Jest to zarazem książka o tradycyjnych antynomiach i (...) opozycjach filozoficznych: bios teoretikos i bios praktikos, teoria i praktyka, myśl i działanie, interpretowanie świata i jego zmienianie, człowiek kontemplacji i człowiek czynu, wieża z kości słoniowej i zaangażowanie etc. etc. I dlatego, pisząc tu o autowizerunku filozofa, mam na myśli jego autowizerunek ujmowany z punktu widzenia polityki. Interesują mnie tu odpowiedzi na pytanie o stosunek między filozofią a polityką, bowiem to pytanie uważam dzisiaj z racji historycznych za fundamentalne. Dlaczego pytam tu o autowizerunek filozofa? Uważam, że w filozofii (pytającej o swoje uwikłania w politykę) sposób ujmowania siebie determinuje sposób ujmowania świata. Im bardziej filozofia zostaje odniesiona do „teraz”, tym wymaga większej precyzji, dokładniejszego usytuowania siebie w ramach dostępnych bądź wyobrażonych w kulturze możliwości. Autowizerunek to platforma, z której korzysta filozof, to pewien horyzont konstytuujący jego tożsamość, podający zakres możliwych do przyjęcia ról w kulturze. Zupełnie inny jest autowizerunek filozofa w filozofii odniesionej do „teraz”, a zupełnie inny w filozofii nastawionej na uniwersalność, wieczne i niezmienne prawa, na spoglądanie na świat sub specie aeternitatis. Kluczowe słowa w takiej perspektywie to choćby rewolucja intelektualna, przemoc, nowy świat, nowy człowiek, nowa era, zmiana, postęp, konstruktywny wkład, przyłączenie się i zaangażowanie czy wymogi chwili. Pytam tutaj o chęć wywoływania zmian politycznych mocą filozofii i poprzez filozofię jako narzędzie, pytam o filozofa jako politycznego „zbawcę” (Habermas o Martinie Heideggerze), o filozofa jako egzekutora wyroków historii dysponującego pełną świadomością doniosłości chwili, która nikomu poza filozofami nie może się w pełni odsłonić i ujawnić. Dlaczego jednak filozofia potrzebuje siły? Skąd bierze się jej odwieczne marzenie o wykroczeniu poza uniwersum teorii, myśli, kontemplacji - ku realnemu światu, w którym filozof działa? Książka ta w pewnej mierze stanowi analizę marzeń o filozofii działającej, o filozofii czynu - o filozofie przekonanym o swoim posłannictwie jako posłannictwie człowieka działania. Filozof działający to człowiek oddany wspólnocie - przekonany o politycznie sprawczej roli wypowiadanego, filozoficznego słowa; zwierciadlanym odbiciem tego ideału jest filozof oddany tekstowi, czyli (bezpośrednio) lekceważący społeczne powinności i zobowiązania — przekonany o politycznej i społecznej bezsilności tegoż słowa, skoncentrowany na dostarczaniu interpretacji kolejnych interpretacji tekstów filozoficznych. Jednak oprócz nich w perspektywie autowizerunku politycznego pojawiają się i inni: tekstualiści marzący o drobnych, choć społecznie wpływowych wspólnotach czytelników; wspólnotowcy pragnący działać poprzez filozoficzne słowo, a jednak zarazem pozbawieni złudzeń co do swojej historycznej skuteczności, poniekąd z góry świadomi, że tą drogą świata (przynajmniej w przewidywalnym horyzoncie czasowym) zmienić się nie da; miłośnicy tekstu budujący programy społecznej naprawy świata, a poszukujący wśród tekstualistów (na przykład genealogicznej czy dekonstrukcjonistycznej) „metody”, którą można by wprost zastosować w praktyce, na sposób działających w historii wspólnotowców. Tekst, wspólnota - to jedynie ogólne hasła wywoławcze mające ewokować pewne marzenia o miejscu filozofii i filozofa w kulturze. Z jednej strony stoi autowizerunek, w ramach którego naczelnym hasłem jest „robienie historii” (Emil Cioran) czy „robienie rewolucji”, z drugiej autowizerunek z naczelnym hasłem „robienia tekstów”, czyli bycia uważnym czytelnikiem tekstów filozoficznych i uważnym ich autorem. A oprócz tego, pomiędzy nimi, jest miejsce na autowizerunki pośrednie, mieszane i mniej czy bardziej skłaniające się ku któremuś ze skrajnych wyborów oraz na autowizerunki, których powyższe przeciwstawienie nie uchwytuje. Oba motywy mają do pewnego stopnia organizować prezentowaną książkę, ale nie mają stać się jakimś nowym kluczem pozwalającym na zupełnie nową odsłonę filozoficznego pejzażu. Stoi przecież za nimi długa, filozoficzna tradycja, korzystająca na przestrzeni dziejów z określeń pochodzących z różnych słowników. Kto powiedział, że filozofia ma „robić rewolucję”, tzn. gruntować ją i przygotowywać, promować i usprawiedliwiać, znajdować dla niej wielki intelektualny kontekst, stanowić jej awangardę i magazyn niezbędnych pojęć, legitymizować jej przemoc i uzasadniać jej terror, dawać jej broń w walce i podtrzymywać marzenia o jej nieuchronności, wyjątkowości, celowości i wartości? Kojeve, Heidegger, de Man, Sartre, Bataille (w analizowanych tu przeze mnie tekstach i w ściśle określonych okresach) - byli o tym przekonani. Dlaczego odpowiadał im właśnie taki autowizerunek? Co więcej - albo co innego - daje filozofowi „filozofia wspólnoty” niż „filozofia tekstu”, by sięgnąć do dwóch skrajności w ramach długiego continuum? Czym jest owa nadwyżka? Uczuciem spełnienia, świadomością realizacji marzeń, wcielenia w życie filozoficznych ideałów? Przejściem do świata rzeczywistego - a może wreszcie „pracą”, w mocnym sensie tego terminu? Jednak im filozofia była bliżej świata, tym większe rodziła napięcia. Tym większe miała wyrzuty sumienia. Kluczowy problem analizowanych tu propozycji filozoficznych można by podsumować tak: czy szukać przejść — a jeśli tak, to jakie powinny one przyjmować formy - między uniwersum. zagadnień filozoficznych a światem rzeczywistym? Jaka relacja wiąże filozofa ze światem realnym: z historią, postępem, zmianą? Kim jest filozof zanurzony w historii, kim jest filozof „robiący historię”? W jakiej mierze filozofia jest niezbędnym fundamentem społecznych transformacji i społecznych rewolucji? Jak związać filozofię z czynem i z działaniem? Jak związać spekulację i kontemplację z aktywizmem? Jaki stosunek wobec gwałtownych i radykalnych zmian w świecie społecznym ma zajmować filozof - i w jakim charakterze? Filozofa? Obywatela? Obywatela-filozofa? Czy umieszczać filozofię w głównym nurcie zmian społecznych - w ramach toczących się rewolucji — czy przyjmować w niej postawę wyczekującą, obserwującą, niezaangażowaną, która pozwala spoglądać na akcydentalne zawirowania świata rzeczywistego z perspektywy jego istoty? Czy filozofia ma brać na siebie odpowiedzialność za zmienianie świata? Czy ma się do niego dostosowywać, czy może wręcz je ugruntowywać, znajdując dla niego szeroki, metafizyczny kontekst? Spis treści Wprowadzenie. „TYRANIA HEGLA” I MYŚLENIE PONOWOCZESNE W KONTEKŚCIE PYTAŃ 0 AUTO WIZERUNEK FILOZOFA (9) „Uwolnić się od Hegla”? (10) Panorama (15) „Przyszłość świata” a „interpretacja pism Hegla” (24) Podsumowanie: filozof czynu, filozofia działania (27) Rozdział 1. Przykład wspólnotowy: Alexandre’a KOJEVE’A filozof zmieniający świat (FRANCUSKI HEGEL) (37) Antropologia, panowanie, niewola (41) Kojeve-Strauss: debata stulecia? (44) Filozof wedle Straussa (47) Filozof wedle Kojeve’a (50) Historia, filozofia, przemoc. „Humanizm” i „terror” (57) Rządzenie: zdolności i powinności (61) Kres historii (63) Podsumowanie (68) Rozdział 2. PRZYKŁAD TEKSTUALNY: DELEUZE’A 1 KLOSSOWSKIEGO FILOZOF TWORZĄCY TEKST (francuski Nietzsche) (70) „Jakiegoż to adwersarza, jakiegoś wroga należy pokonać?” (73) „Między Heglem a Nietzschem nie może być kompromisu” 77 Nietzsche, Freud, Marks 90 Historia i genealogia 96 Kwestia stylu 99 Rozdział 3. PRZYPADEK GEORGESA BATAILLE’A: MIĘDZY HEGLEM A NlETZSCHEM? 106 „Człowiek integralny” a działanie 110 Rewolucja, ekstaza, krew 115 W towarzystwie Nietzschego 124 Ekonomia nadmiaru 128 Rozdział 4. WOKÓŁ ZAANGAŻOWANIA. OD WSPÓLNOTY DO TEKSTU I DALEJ: SARTRE, BARTHES, BLANCHOT, FOUCAULT 133 „Umiłowanie mądrości” a polityka 133 Filozofia, polityka - tekst, wspólnota 136 Pisarze i piszący 138 „Co to znaczy pisać?”142 Pisanie - czysta bierność na marginesie historii? 151 Poza opozycję esteta/pisarz zaangażowany 157 Intelektualiści - władza 161 Książki-doświadczenia i książki-prawdy 166 „Tyrania prawdy”168 Rozdział 5. FILOZOF A CZASY PRZEŁOMU. FRANCUSKIE BURZE WOKÓŁ MARTINA HEIDEGGERA W PERSPEKTYWIE SPORU O MIEJSCE FILOZOFII W SFERZE OBYWATELSKOŚCI. 172 Początki 172 Heidegger - francuski „mistrz myślenia”180 „Czy można jeszcze wierzyć filozofom?” 184 Heideggera sen o przywództwie 188 Dyskusje, dyskusje 205 Specyficzna aura filozofa? 210 „Przyjdźcie do nas, a będziecie mogli przekuć waszą myśl w czyn” 230 Rozdział 6. WOKÓŁ PAULA DE MANA - EUROPEJSKIE PYTANIA O SŁOWA JAKO CZYNY 233 Kontekst europejski - rewolucja intelektualna 238 Nowy porządek, nowy początek 248 „Konstruktywne” podejście do rewolucji a „humanizm” 255 Europejski cień człowieka czynu 257 Ideologia estetyczna 262 Rozdział 7. W STRONĘ ESTETYKI EGZYSTENCJI: MICHEL FOUCAULT 266 „Dać żyjącym exempla...” 271 Kanta i Nietzschego „troska o siebie” 272 Etyka jako estetyka 283 Foucault, Kant i „ontologia teraźniejszości” 291 „Troska o siebie” jako praktyka wolności 302 Myślenie - niebezpiecznym aktem? 310 Bibliografia 313 SUMMARY 331 CONTENTS. (shrink)

Problem relacji między jednym a drugim podmiotem jest w myśli Sartre’a zagadnieniem kluczowym. Trzon koncepcji francuskiego myśliciela opiera się na bardzo ważnym stwierdzeniu, że owa relacja nie ma charakteru poznawczego lecz egzystencjalny. Istota spotkania polega tu na doświadczeniu samej inności drugiego człowieka, zachodzącym poprzez wpływ, jaki wywiera on na moje własne istnienie. Inny postrzega mnie, więc ja jestem dla niego przedmiotem, który odkrywa granice swojej wolności. Sytuacja ta analogicznie wygląda w relacji odwrotnej, stąd wszelkie relacji ja-ty są według Sartre’a (...) naznaczone konfliktem. (shrink)

W tekście rozważane są zagadnienie realności i związana z nim tematyka epistemologiczna w trzecim okresie filozofii Fryderyka Nietzschego. Analizując ten obszar filozofii Nietzschego, autor zwraca szczególną uwagę na problem życia. Opisuje go za pomocą metafory pnącej się wzwyż spirali. Metafora ta rozwijana jest przez autora w kontekście koncepcji „ekstatycznego tańca kratofanicznego” Zbigniewa Kaźmierczaka. Autor rozpoczyna rozważania od interpretacji stanowiska Nietzschego na temat trzech władz poznawczych: świadomości, rozumu i języka metafizycznego. Następnie stara się opisać wpływ, jaki — zdaniem (...) filozofa — wywierają one na powstanie koncepcji realności. Z tego powodu przechodzi do analizy struktury woli. W ostatniej części tekstu autor dokonuje analizy koncepcji realności, zestawiając wyniki badań z metaforą spirali. (shrink)

René Descartes comme un philosophe s'est mis en question d'instituer le système comprenant la description complèté du monde des phénomènes physiques, y compris celui des organismes vivants. Au debut de la réalisation son dessein, cette description intitulée «Le Monde» devait se composer de six parties dont deux derniéres avaient pour but de toucher le probléme qui nous interesse particuliérement. Pourtant Descartes n'a pas réussi à réaliser son dessein dans un seul ouvrage. Il a laissé deux traités rédigés indépéndamment et intitulés (...) «L'homme» et «La description du corps humain». Ses dissertations sont devenues une source inspiratice pour nos médiations. Mais ce qui nous prèoccupe particulièrement c'est la façon d'interpréter par Descartes des phénoménes de la vie, largement conçus dans la cadre de la philosophie mécanique. Cette philosophie réduit le monde des phénoménes extérieurs à une seule substance soumise aux lois du mouvement. On s'interroge egalement si l'analogie entre un mécanisme et un organisme pourtrait s'entretenir à la base de la mème pensée, réalisée par Descartes. Aussi, on réflechit à la question si l'on peut accorder au monde réduit aux lois du mouvement et à l'extension, un attribut de la vie, considéré comme le seul phénoméne de son genre. (shrink)

Celem artykułu jest analiza problemu autointerpretacji w odniesieniu do formuły „mocnego wartościowania” oraz zagadnienia osoby ludzkiej. Przedmiotem analiz jest koncepcja wartości Charlesa Taylora ujęta w kontekście jego filozoficznych inspiracji oraz krytyki niektórych jego rozwiązań. Poznanie własnego „ja” dokonuje się w kontekście odkrywania i realizacji takich wartości jak wolność, godność, autentyczność, sprawczość i odpowiedzialność, itp. Można wskazać na relację, jaka zachodzi między strukturą aksjologiczną a osobą, która pozwala jej na autointerpretację. Z jednej strony dzięki wartościom podmiot określa własną tożsamość, z (...) class='Hi'>drugiej strony stanowią one element „wspólnoty znaczeń” – umożliwiający zrozumienie „sytuacji ludzkiej” i dialog między osobami. Świat wartości odkrywamy w trakcie artykulacji i interpretacji własnych uczuć oraz rozumienia uczuć innych ludzi. Wartości umożliwiają rozmowę na temat tego, co nas łączy lub dzieli, umożliwiają porozumienie, a także na artykułowanie przyczyn nieporozumienia. Rozwój osoby jest zapośredniczony w kulturowych formach ekspresji oraz w dialogu z innymi podmiotami. Koncepcja Taylora stanowi ciekawą i ważną próbę połączenia refleksji z zakresu filozofii człowieka, teorii wartości i filozofii kultury ekspresji. (shrink)

Artykuł porusza problem rozumienia w filozofii psychiatrii. Autor koncentruje się na klasycznym już podziale w naukach humanistycznych – na rozumienie/wyjaśnianie oraz nomotetyczne/idiograficzne - i próbuje nakreślić jego konsekwencje dla psychiatrii i problematyki zaburzeń psychicznych. Przegląd wybranych zagadnie metodologicznych filozofii psychiatrii ujawnia antropologiczne aspekty nowożytnej psychiatrii oraz ograniczenia modelu biomedycznego. Ostatnia część artykułu omawia wybrany przypadek kliniczny, aby wskazać na praktyczne konsekwencje indywidualnego i idiograficznego podejścia do psychiatrii.

The aim of this article is the presentation of the range of responsibility of employers towards workers’ families in Poland in the interwar period. The article also shows how these duties were realised. This problem appeared in Europe with the development of a social insurance programme and labour law. The Second Republic of Poland built its own law system for employees’ families. It included health insurance and benefits, families’ pensions and funeral allowances. Certain obligations were also imposed on employers (...) in the context of labour law. The most important was the obligation to open nursery schools for children of women who worked in factories. (shrink)

W artykule zaprezentowane zostały zarówno podobieństwa, jak i różnice w rozumieniu projektu teorii moralnej u Henry’ego Sidgwicka i Johna Rawlsa. W pierwszej części omówione zostało rozumienie teorii moralnej przez autora The Methods of Ethics, w części drugiej przedstawiono koncepcję Rawlsa jako kontynuację, pod pewnymi względami, dzieła Sidgwicka. Według tego ostatniego teoria moralna jest porównawczą analizą różnych metod etyki odkrywanych w potocznej świadomości moralnej. Teoria moralna jest niezależna od metafizyki i psychologii oraz rozstrzygnięć właściwych dla nich problemów, takich jak (...) class='Hi'>problem wolnej woli czy źródeł władzy moralnej. Autor Teorii sprawiedliwości bezpośrednio nawiązuje do rozumienia teorii moralnej przedsta-wionego przez Sidgwicka. John Rawls stwierdza: „przez »teorię moralną« rozumiem systematyczne i porównawcze badanie koncepcji moralnych, zaczynając od tych, które historycznie i według obecnych szacunków wydają się najbardziej istotne”. Należy podkreślić niezależność teorii moralnej rozumianej jako etyka normatywna od innych dziedzin filozofii. Zadaniem filozofii moralnej jest rozwiązanie zagadnień powiązanych z tradycyjną problematyką filozoficzną, które dotyczą na przykład istnienia prawdy moralnej. Odpowiedzi udzielane przez filozofię moralną zależą od pogłębienia naszego rozumienia struktur koncepcji moralnych. (shrink)

The text was originally a conference speech. In principle, it was prepared for teachers of philosophy and people interested in philosophy, therefore it has the character of an essay and only to a small extent refers to the literature of the subject. However, I am deeply convinced of the validity of the thesis that I propose in it, even if they may seem only to a small extent supported by references to the state of research. -/- Synthetical studies take a (...) special place in the research on the history of ancient philosophy. They demonstrate the existing perspective by performing a selection and arrangement of the material, presenting the periodisation, accentuating and determining what is “philosophically significant.” This article points out that despite the great progress made in detailed research that has taken place over the last few decades, the general framework of development of philosophy, derived from Hegel’s thought, has remained unchanged for two centuries. Hegel’s perspective has instilled a certain pattern that encompasses a whole series of debatable solutions. These include (1) development of a certain understanding of what “philosophy” is and thus separating it from a wide spectrum of literature, rhetoric, medicine, and religion; (2) introduction of a dubious periodisation (e.g. the distinction between the Presocratic period and Socrates’ breakthrough in the form of a departure from the philosophy of nature and return to ethical considerations; (3) adoption of philosophy of Plato and Aristotle as the apex of thought. The author highlights the need to change the approach to the history of ancient philosophy and modify the existing paradigm. He calls for paying greater attention to the intertextual element and to the fact that the assessment of originality and relevance of preserved works is falsified due to the disappearance of comparative material. The proposal to establish a new reconstructive paradigm is based on the belief that during further research on ancient philosophy it would be advisable (1) to expand the research perspective and enrich it with the fields of education, medicine, the great sphere of literature, the spheres of fine arts and music, (2) to focus more on the issue of transmission and reception of texts thanks to which it is possible to deepen and extend the reconstructed context of philosophical discussions, (3) to come to the realisation that the abstract character of description, connected with all the syntheses of the philosophical thought in antiquity lead to its oversimplification and impoverishment by presenting it out of the context and depriving of what is individual and specific for a particular thinker. (shrink)

Artykuł ukazuje problematykę ochrony życia w myśli ekofilozoficznej. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie: co stanowi podstawę etycznego nakazu ochrony życia? Przedstawia ontologiczne podstawy tego imperatywu, obecne w wybranych współczesnych teoriach ekofilozoficznych. Analizuje zarówno kierunki holistyczne, jak i chrześcijańskie. Odnosi się także do pozaeuropejskich źródeł ekofilozofii, nawiązując do filozofii indyjskiej i taoizmu.

One of the crucial elements of philosophising at the beginning of the twentieth century is the problem of grounding of philosophy. Representatives of neo-Kantianism fit in with this trend. They try to describe the grounding of philosophy by referring to the philosophy of Kant. That, however, raises a number of difficulties of interpretation that result from the appearing possibilities of interpretation. The article is an attempt to show the efforts of Hermann Cohen, who emphasized the importance of transcendental deduction (...) and transcendental apperception in Kant’s system. In accordance with the thesis of Fichte, Cohen searches for a basis that would allow building a system of knowledge and finds it is the concept of hypothesis. (shrink)

This paper examines the problem of migration from the point of view of libertarian political philosophy. The author presents a theory of natural rights to private property and uses it to infer that the right to migration does not exist in the libertarian order. He points out that according to the the libertarian theory of justice, the decision-making process concerned with the reception of immigrants in a given location is governed by a communitarian-syndicalist rule, which recognises the local community’s (...) right to make such decisions. (shrink)

THE PROBLEM OF THE HISTORY OF PHILOSOPHY IN THE 17TH-CENTURY ERUDITE PHILOSOPHY AND CARTESIAN RATIONALISM In the seventeenth century the comprehension of historic time refers to two ordering ideas: the declining idea of renaissance and the increasing cumulation idea. These ideas also affect the comprehension of a role which the history of philosophy is supposed to play in the system of knowledge and its historical development. The seventeenth-century conceptions of the history of philosophy are also influenced by some contemporary (...) ideals of philosophical knowledge. In the article two such ideals are presented—the erudite school and Cartesian rationalism as well as their consequences which deal with understanding of philosophical tasks of the history of philosophy. Keywords: DECLINING IDEA OF RENAISSANCE, INCREASING CUMULATION IDEA, HISTORY OF PHILOSOPHY, ERUDITE SCHOOL, CARTESIAN RATIONALISM. (shrink)

Zsfassung in engl. und dt. Sprache. - Dt. Zsfassung u.d.T.: Das Leiden in altgriechischer Literatur und Philosophie : ausgewählte Probleme.

The article is an attempt to analyze the problem of possibility and necessity in the pseudonymous works of Kierkegaard. The basic assumption adopted in the text is that Kierkegaard’s oeuvre should be read holistically. That is why what is initially analyzed separately are the mutually excluding statements of Climacus from the Philosophical Fragments and Anti-Climacus from The Sickness Unto Death. Subsequently, the article demonstrates the way in which their main theses can be linked, in the process of interpretation, to (...) form a philosophically concise approach to the eponymous problem. (shrink)

In this paper I focus on the Merleau-Ponty’s conception of Lebenswelt. Derived from Husserl this conception appears to be the core problem of Merleau-Ponty’s late philosophy, especially in his The visible and the invisible. Here I focus on the problem of the correlation of Lebenswelt and existence. While dealing with the idea of Lebenswelt Merleau-Ponty works out the categories of his philosophy, such as the conception of body taken as chiasm or the potentiality of diversity, and the vertical (...) perspective of being in the world. All these issues, as seen in The visible and invisible, are connected with the conception of Lebenswelt. In the paper the originality of Merleau-Ponty’s philosophy is pointed out. In his attempts for trying to consolidate the world in its inseparable unity with the existence, he reveals the source character of man’s relation with Lebenswelt that is with the world in which both body and speech take part. (shrink)